Tinh hoa làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ – Phú Xuyên

Nhắc đến lĩnh vực khảm trai chắc chắn không thể bỏ qua làng làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ . Khảm trai được biết tới là một lĩnh vực làm đẹp, trang trí thủ công vô cùng tỉ mỉ và tinh xảo. Vậy làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ có những nét độc đáo gì và các sản phẩm nổi tiếng của làng nghề truyền thống này là gì? Hãy cùng Thư Viện Gỗ tìm hiểu nhé!

Tìm hiểu về làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ

Theo gia phả đình làng Chuôn Ngọ, nghề khảm trai đã xuất hiện từ khoảng thế kỷ XI-XIII. Với thời gian lịch sử gần 1000 năm, làng vẫn gìn giữ, phát huy; và trở thành niềm tự hào cho dân tộc Việt Nam. Bởi vậy, không phải ngẫu nhiên mà trong dân gian lại có những câu ca dao được lưu truyền lại:

“Hỡi cô thắt dải lưng xanh

Có về Chuôn Ngọ với anh thì về

Chuôn Ngọ có cây bồ đề

Có sông tắm mát có nghề khảm khay”.

Sử sách nước ta đã ghi chép lại, nghề khảm trai đã có từ rất lâu đời; có trước cả thời Nguyễn Kim và thời Lý. Không những thế, những tác phẩm khảm trai của nước ta đã được sử sách Tàu ca ngợi từ khoảng thế kỷ III – V. Hay trong sử sách cũng có ghi chép thêm về nghề khảm trai từ thời kỳ nhà Trần; kỹ thuật khảm đã tinh vi trên nhều chất liệu như gỗ, sừng, ngà, đồng… Trong Phủ biên tạp lụ Lê Quý Đôn cũng đã từng ghi chép lại rằng; Vân đài loại ngữ cho thấy nghề này còn phát triển trong Nam, Chiêm Thành…

Tuy rằng không có những dẫn chứng cụ thể; và chi tiết về nguồn gốc, sự hình thành và phát triển của làng làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ. Tuy nhiên, những người nghệ nhân của làng vẫn truyền cho con cháu; và gìn giữ nghề này qua hàng bao thế kỷ. Chỉ bằng những vỏ trai, vỏ ốc có bề ngoài xù xì; nhưng qua bàn tay tài hoa của người thợ và sự sáng tạo phong phú những đồ vật tưởng như vô tri vô giác này lại trở thành những tác phẩm nghệ thuật độc đáo và mang giá trị kinh tế cao.

Nguyên liệu thường được dùng trong nghệ thuật khảm trai

Có thể nói, khâu lựa chọn nguyên liệu chính là khâu quan trọng nhất; bởi nó quyết định đến chất lượng của tác phẩm. Đặc biệt, với một làng nghề lâu đời như làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ thì các nguyên liệu cũng được chọn lọc rất kỹ càng.

Vỏ trai được sử dụng có nhiều loại như: trai cánh mỏng vỏ, sẫm màu, trai thịt trắng có vỏ dày, trai nứa trắng và mỏng mình, trai Nông Cống có nhiều vân và thâm thịt. Ốc bể thì sẽ là loại ốc xà cừ, xuất hiện nhiều ở vùng Quy Nhơn, Đà Nẵng, Nha Trang, Phan Thiết… Hến bể lại có loại vỏ xác, có chất trắng như tuyết, dùng để khảm “diện” trong khảm chân dung, lại có cả màu vàng để cẩn hình cành cúc.

Ngoài những vỏ trai, vỏ ốc được thu thập ở các vùng biển của nước ta; thì làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ còn sử dụng những vỏ trai, vỏ ốc có cỡ lớn từ những nước như: Hồng Kông, Singapore,… Nếu xét về giá thành, các thành phẩm sử dụng vỏ trai, vỏ ốc nhập ngoại sẽ cao hơn một chút; tuy nhiên, những tác phẩm này lại có nét độc đáo riêng.

Những công đoạn chính để tạo ra một tác phẩm

Để tạo ra những thành phẩm đòi hỏi rất nhiều công đoạn cùng với tay nghề điêu luyện của người nghệ nhân. Bước đầu tiên, những tác phẩm này sẽ được phác thảo trên giấy can, soi mẫu để vẽ lại những họa tiết này lên nguyên liệu vỏ trai, vỏ ốc được mài và ép phẳng.

Tiếp đến, các nghệ nhân sẽ sử dụng cưa để căt theo những hình mẫu đã in trước đó; và dùng hồ để dán mẫu đã cắt lên bề mặt sản phẩm theo bố cục đã định sẵn trước đó.

Để những họa tiết này gắn được lên các sản phẩm, người ta sẽ dùng dùi vạch lên gỗ và nhấc mẫu ra để đục gỗ tạo nên những khuôn cho các họa tiết này. Tiếp theo, các nghệ nhân sẽ dùng sơn trộn với bột gạch hay mùn cưa; để bôi vào những phần gỗ đã được đục; rồi gắn những hình mẫu có sẵn lên đó. Những bước này chính là công đoạn cẩn xà cừ.

Và một trong những công đoạn cầu kỳ nhất chính là cưa, đục các mảnh trai. Người thợ phải mài thủ công, ngâm rượu, hơ lửa, chẻ dóc miệng, chọn thợ đục…

Điểm nổi bật nhất của các tác phẩm từ làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ; chính là người nghệ nhân sẽ sử dụng những mảnh trai trọn vẹn; không bị vỡ và rất phẳng để gắn lên bề mặt sản phẩm. Chi tiết trang trí trên khảm trai sinh động, đặc sắc và phong phú. Các chi tiết sau khi cắt ghép lên bề mặt gỗ sẽ bằng nhau; để làm được điều này, các nghệ nhân đã phải sử dụng bút chì để vẽ đường viền các chi tiết sau khi đã cắt; và khắc những phần có kích thước vừa đủ sao cho mảnh trai sẽ vừa bằng phần lõm của gỗ.

Các sản phẩm chủ đạo của làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ

Sản phẩm chính của làng là:

• Những bức hoành phi, câu đối trong nhà thờ, đình đền;
• Các họa tiết trang trí trên sập gụ, tủ chè;
• Những bức tranh treo tường phỏng theo tích truyện Tam Quốc;
• Bức tranh phong thủy như: thông, cúc, trúc, mai,…

Tuy nhiên, để các sản phẩm phù hợp với nhu cầu của khách hàng; các nghệ nhân của làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ đã không ngừng học hỏi; và đưa nghệ thuật khảm trai vào nhiều tác phẩm nghệ thuật hơn như: tranh phong cảnh non nước, các danh lam thắng cảnh; hay khắc họa chân dung,…

Ngày nay, là còn nhập thêm nhiều máy móc cắt dập chất liệu trai, ốc với những mẫu mã cơ bản và có số lượng nhiều như: hình mây, chim, hoa, chữ, dạng hoa xoắn hay một số hình trang trí nhỏ khác để phù hợp với xu hướng thị trường.

Lời kết

Nghề khảm trai truyền thống không chỉ tạo nên những bước đột phá mới về nghệ thuật; mà còn đem lại lợi ích kinh tế cao cho người dân ở làng Chuyên Mỹ. Để có một sản phẩm khảm trai, nghệ nhân phải thực hiện nhiều công đoạn. Mỗi công đoạn, nghệ nhân đều phải thật cẩn thận, tỉ mỉ. Chỉ màu của người thợ thêu, thuốc vẽ, sơn màu là chất liệu của người họa sĩ, còn đối với người thợ khảm Chuôn Ngọ thì vỏ trai, vỏ ốc chính là chất liệu nghề nghiệp của họ. Bởi vậy, các sản phẩm của làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ vẫn được khách hàng đánh giá rất cao.

Trên đây, là những thông tin chi tiết về làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ; và các sản phẩm chính của làng nghề truyền thống này. Hy vọng, qua bài viết này bạn đã tìm được những thông tin cần thiết. Cảm ơn bạn đã theo dõi!