Tinh hoa làng tạc tượng Bảo Hà

Làng tạc tượng Bảo Hà nằm ở xã Đồng Minh, huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải Phòng. Ngôi làng với lịch sử hơn 500 năm có điểm gì mà các sản phẩm lại được ưa chuộng như vậy? Hãy cùng Thư Viện Gỗ cùng đi khám phá nhé!

Quá trình hình thành và phát triển của làng Bảo Hà

Làng tạc tượng Bảo Hà nổi tiếng gần xa với nghề truyền thống là điêu khắc và sơn màu. Không chỉ nổi tiếng với những sản phẩm tinh xảo; mà chiều dài lịch sử hơn 500 hình thành và phát triển cũng khiến mọi người phải chú ý tới. Đây cũng là lý do vì sao mà ngôi làng truyền thống này gắn liền với rất nhiều hoạt động văn hóa và du lịch của vùng đồng bằng sông Hồng.

Theo ghi chép trong sách sử, nghệ nhân đầu tiên của làng Bảo Hà là Nguyễn Công Huệ; một trong những thanh niên trai tráng đã bị đưa về Trung Quốc; và làm việc tại xưởng sản xuất, xây dựng lăng tẩm, đền chùa,… vào thế kỷ thứ XV khi nhà nước ta bị nhà Minh đô hộ (1407 – 1427). Mặc dù phải ở là xứ người hơn 10 năm; nhưng cũng nhờ đó mà Nguyên Công Huệ đã học được nghề tạc tượng, sơn màu và về truyền lại cho dân làng khi được thả về. Sau khi ông mất, làng Bảo Hà đã quyết định tôn ông là sư tổ nghề tạc tượng; và lập đền miếu, tạc tượng thờ.

Những người dân của làng vẫn luôn lưu giữ được nghề truyền thống này; và đưa ngôi làng Bảo Hà nhỏ bé phát triển ngày một lớn hơn nữa. Trong suốt thời kỳ phong kiến, làng tạc tượng Bảo Hà nổi tiếng khắp xứ Đông nên đã được triều đình trọng dụng; ngai vàng của nhà vua cũng là sản phẩm của ngôi làng này.

Hiện nay, ngôi làng có hơn 200 hộ tạc tượng cùng 20 xưởng sản xuất; tổng số hộ dân của làng Bảo Hà vẫn lựa chọn theo nghề đã lên tới hơn 1000. Các sản phẩm của làng tạc tượng Bảo Hà không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn được đem đi xuất khẩu ở nhiều nước Đông Âu.

Những công đoạn để tạo ra một sản phẩm

Để tạo ra một sản phẩm đạt chuẩn đưa tới tay người tiêu dùng; các sản phẩm của làng tạc tượng Bảo Hà sẽ phải trải qua 3 công đoạn:

Lựa chọn nguyên liệu sản xuất

Hai nguyên liệu chính được các nghệ nhân của làng Bảo Hà sử dụng để tạo ra một tác phẩm hoàn chỉnh chính là: sơn và gỗ.

Thông thường, các nghệ nhân sẽ sử dụng: gỗ mít, gỗ xoan, gỗ dổi, gỗ sung,… Những thân gỗ được lựa chọn đều là những thân gỗ đặc, chắc, ít bị mối mọt hay biến dạng theo thời gian; nhưng vẫn giữ được độ dẻo mịn để quá trình sản xuất người nghệ nhân sẽ dề dàng chạm khắc và đánh bóng hơn.

Nhựa của cây; sơn từ sơn sống chế thành sơn phủ, sơn điều và sơn thí; chính là những loại sơn được sở dụng trong tạc tượng.

Chuẩn bị các công cụ sản xuất

Theo những nghệ nhân có kinh nghiệm lâu năm của làng; thì quá trình để tạo ra một thành phẩm hoàn thiện sẽ cần sử dụng rất nhiều công cụ khác nhau. Từ dụng cụ sơ chế tạo dáng cho sản phẩm như: cưa, rìu, búa, bào tay,…; hay tiếp đến là các dụng cụ để nạo vét sản phẩm; bao gồm rất nhiều loại đục khác nhau như: bào lăn, dao ve, đục chếch, đá giáp,… Và cuối cùng là những dụng cụ để sơn như: thép sơn, bút vẽ.

Quy trình điêu khắc và hoàn thiện

Không phải ngẫu nhiên mà làng Bảo Hà lại được mệnh danh là: cái nôi tạc tượng của Việt Nam. Bởi mỗi sản phẩm được tạo ra đều được người nghệ nhân thực hiện tỉ mỉ tới từng chi tiết nhỏ; hay mỗi công đoạn đều trải qua những quy trình rất khắt khe. Từ việc nghiên cứu mẫu cho tới khâu chọn nguyên liệu; tạo dáng, dập mẫu, đục vỡ, đụ hạ, đục chi tiết, gọt, nạo, đánh giấy giáp, tạo bóng, lắp giáp và gắn các chi tiết. Hay đến những khâu hoàn thiện cuối cùng như: sơn hom, sơn trùm kín, sơn thí, sơn phủ, sơn cầm, dán bạc vàng hay trang trí… cũng được chăm chút từng chi tiết một.

Các sản phẩm của làng tạc tượng Bảo Hà đều được phủ màu và vẽ trang trí; cho tới khi đạt đến trình độ hoàn hảo trong nghệ thuật tạo hình. Đặc biệt, người ta còn truyền tai nhau rằng; những nghệ nhân của ngôi làng này còn được trời ban tặng cho cái tài “thổi hồn” vào những khúc gỗ; để cho ra vàng vòng; chính là những bức tượng phật, tượng Tướng sĩ,…

Sản phẩm chính của làng tạc tượng Bảo Hà

Không chỉ sở hữu những đôi tay tài hoa và sự cần mẫn; mà mỗi sản phẩm còn được người nghệ nhân thổi hồn vào đó. Có thể nói, đây chính là những điểm đặc biệt khiến các sản phẩm của làng tạc tượng Bảo Hà nổi tiếng đến vậy.

Những sản phẩm chính của làng Bảo Hà được rất nhiều khách hàng trên cả nước ưa chuộng nhất; phải kể đến như:

• Tượng Phật, tượng Thánh, con rối,…
• Tượng chân dung
• Các sản phẩm điêu khắc khác

Ngày nay, để phù hợp với nhu cầu của khách hàng, các sản phẩm đã được mở rộng ra thêm như: các sản phẩm thờ cúng (bàn thờ, câu đối…), tượng lớn nhỏ các loại, những bức tượng đương đại, tranh sơn mài…

Một số sản phẩm nổi bật của làng Bảo Hà

Nhắc đến làng Bảo Hà, chắc hẳn nếu là những người “sành chơi” tượng gỗ cũng sẽ biết tới 3 sản phẩm nổi bật này. Đó chính là: Tượng Đức Linh Lang Đại Vương, Tượng ông Tổ nghề, Tượng Phật bà 24 tay.

Tượng Đức Linh Lang Đại Vương

Ông cũng chính là hoàng tử Hoàng Chân, danh tướng thời Lý được Thánh sư nghề Nguyễn Công Huệ – Tổ sư của nghề tạc tượng tại Bảo Hà tạo lên.

Hiện nay, tượng đang được đặt tại miến Bảo Hà ở tư thế ngồi trên ngai; và trên tay đang câm văn tự. Đặc biệt, tượng còn có thể đứng lên hoặc ngồi xuống. Bức tượng này được xem là thành quả của sự kết hợp giữa nghệ thuật tạc tượng và nghệ thuật múa rối; và còn được coi là cổ vật xứ Đông. Ở nước Việt Nam ta, không dễ gì có thể bắt gặp một bức tượng như tượng Đức Đinh Lang Đại Vương.

Đây cũng được xem là một bức tượng rất độc đáo; bởi không chỉ có tuổi đến lên đến 500 tuổi; mà nếu xét về chiều cao thì tượng cao 1,6m tương đương với chiều cao thực của Hoàng Chân.

Tượng ông Tổ nghề

Đây chính là tác phẩm của ông tổ nghề Nguyễn Công Huệ tạc ở đã ở tuổi xế chiều. Bức tượng chính là sự kết hợp giữa tượng Phật, tượng Thánh và tượng chân dung.

Chiều cao của pho tượng là gần 1m, ngồi bệ vệ trên ghế với vẻ ngoài oai phong, mãnh liệt; pho tượng được ví như dáng dấp của “Lão tiên giáng trần”. Tuy nhiên, ẩn sâu trong dáng vẻ này lại là một “lão nông” Việt Nam rất giản dị, gần gũi và vô cùng phúc hậu.

Tượng Phật bà 24 tay

Nếu hai pho tượng trên là những tác phẩm của những nghệ nhân đời đầu; thì tượng Phật bà 24 tay chính tác sản phẩm của thế hệ con cháu của làng Bảo Hà.

Tượng Phật bà 24 tay được chính nghệ nhân Đào Văn Đạm tạc và tại Hội chợ Quốc tế Lai Xích ở Cộng Hòa Dân chủ Đức đã đạt huy chương vàng.

Lời kết

Tạc tượng không chỉ là một nghề nuôi sống biết bao thế hệ con cháu của ngôi làng Bảo Hà; mà đây còn là nét đẹp truyền thống mà cha ông đã để lại cho đời sau. Mỗi tác phẩm đều được người nghệ nhân đặt hết tâm trí vào đó. Tay đục đưa tới đâu, những đường nét tinh xảo hiện ra đến đó, từ khóe mắt, nét môi, vầng trán… hiện ra rõ nét, sinh động như khuôn mặt con người.

Chính vì vậy, các sản phẩm của làng tạc tượng Bảo Hà đều được khách hàng ở mọi miền đất nước và cả nước ngoài đánh giá rất cao. Trên đây, là những thông tin chi tiết về ngôi làng truyền thống Bảo Hà. Hy vọng, bạn đã tìm hiểu rõ hơn về ngôi làng 500 tuổi này. Cảm ơn bạn đã theo dõi!